11 wystaw na 20-lecie Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie

Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zostało założone 29 kwietnia 2005 roku. Przez 20 lat wystawy można było oglądać w czterech siedzibach - na ul. Pańskiej 3, w dawnym pawilonie meblowym "Emilia", Muzeum nad Wisłą oraz w gmachu przy ul. Marszałkowskiej 103. Choć muzeum założono w 2005 roku, pierwsza wystawa odbyła się trzy lata później. MSN kolekcjonuje dzieła sztuki oraz bada i upowszechnia materialne i niematerialne dziedzictwo kultury współczesnej.

Mimo, że w ciągu 20 lat muzeum zorganizowało ponad 150 wystaw, przedstawiamy 11 najważniejszych i najciekawszych, choć jest to całkowicie subiektywny wybór.

Pierwsza wystawa w MSN "Kiedy rano otwieram oczy, widzę film. Eksperyment w sztuce Jugosławii w latach 60. i 70." (2008) przedstawiała jugosłowiańskie artystyczne dziedzictwo lat 60. i 70. Muzeum podkreśliło dzięki niej wagę eksperymentów twórczych podejmowanych przez ówczesnych jugosłowiańskich artystów. Jednocześnie wyraziło swoją misję jako instytucji, która ma wykraczać poza lokalny horyzont. Na wystawie można było oglądać prace m.in. Mariny Abramovic, Dimitrija Bašicevića - Mangelosa czy Sanji Iveković. Prezentowani artyści odrzucali oficjalny język sztuki obowiązujący w titowskiej Jugosławii. Ich prace opisywały ówczesną rzeczywistość, wzorce kulturowe czerpiąc ze zjawisk zachodzących w Stanach Zjednoczonych, Europie Zachodniej, a także bliskich kontaktów z artystami Polski oraz innych krajów naszego regionu.

Pierwsza monograficzna wystawa pt. "Sharon Hayes. W niedalekiej przyszłości" (2008) pokazywała twórczość amerykańskiej artystki i aktywistki, która w swoich pracach przywołuje historyczne protesty używając ich języka i strategii performansu do tworzenia swoich prac. Wykorzystuje hasła, slogany, cytaty z transparentów i tablic użytych w czasie strajków i manifestacji. Wystawa dokumentowała serię akcji Hayes, przeprowadzonych na ulicach Warszawy w 2008 roku. Jedną z najbardziej znanych prac z tego okresu jest instalacja slajdowa dokumentująca serię akcji zatytułowanych "W niedalekiej przyszłości. Warszawa", podczas których artystka m.in. trzymając transparent z napisem "Kobiety burzą mury" obserwowała spontaniczne reakcje ludzi.

MSN po raz pierwszy zaprezentowało zakupy, dary i depozyty do swojej kolekcji na wystawie "Sztuka cenniejsza niż złoto" (2009). Do kolekcji muzeum trafiły wówczas dzieła Magdaleny Abakanowicz, Pawła Althamera, Mirosława Bałki, Katarzyny Kozyry, Jarosława Modzelewskiego, Katariny Šedy, Wilhelma Sasnala, Marka Sobczyka, Moniki Sosnowskiej, Aliny Szapocznikow, Piotra Uklańskiego, Artura Żmijewskiego oraz archiwa Eustachego Kossakowskiego i Kowalni, które można było oglądać na wystawie. Znalazły się na niej m.in. obraz Jarosława Modzelewskiego i Marka Sobczyka "Das Gebet des deutschen Pfarrers oder Bleistiftprobe" ironicznie odnoszący się do przesądów w relacjach polsko-niemieckich i obraz Wilhelma Sasnala "Broniewski" poruszający wieloznacznie rozumiany temat portretu i ikony.

Festiwal WARSZAWA W BUDOWIE koncentrujący się na architekturze, planowaniu przestrzennym miasta oraz relacjach społecznych i potrzebach mieszkańców zainaugurowała "Wystawa" (2009). Eksponaty prezentowane były zarówno w przestrzeni muzeum, jak i w pasażu między nim a pawilonem Emilii oraz trybuną na Placu Defilad, dzięki czemu sztuka wyszła zza murów instytucji. Prace zarówno polskich (m.in. Joanna Rajkowska), jak i zagranicznych (m.in. David Maljković) artystów nawiązywały do projektowania, czerpiąc z języka designu i planowania miejskiego. Poruszały tematy, takie jak tymczasowość, rozpad, nietrwałość, anarchia czy aktualność miejskich utopii. Festiwal odbywa się cyklicznie, co roku, poruszając różnorodne zagadnienia związane z architekturą i urbanistyką.

Na przekrojowej, monograficznej wystawie "Andrzej Wróblewski: Recto / Verso. 1948-1949, 1956–1957" (2015) zaprezentowano prace z dwóch konkretnych momentów życia artysty - samego początku i końca jego twórczości. Dzieła z obu okresów są materialnym znakiem rozdarcia malarza między politycznym zaangażowaniem a artystycznym eksperymentem. "Recto / Verso" była pierwszą wystawą, na której oś narracji zbudowano w oparciu o dwustronne prace Wróblewskiego.

"Zofia Rydet. Zapis, 1978-1990" (2016) była obszerną prezentacją monumentalnego projektu fotograficznego Zofii Rydet, który realizowała przez ponad 20 lat. Cykl fotograficzny składa się z około 20 tysięcy zdjęć, wykonanych w ponad stu polskich miejscowościach, głównie na Podhalu, Górnym Śląsku i Suwalszczyźnie. Rydet fotografowała gospodarzy domostw, za pomocą szerokokątnego obiektywu (zazwyczaj z mocnym fleszem), według konkretnego schematu - przedstawiała gospodarzy, patrzących prosto w obiektyw, na tle ściany, jednocześnie wydobywając detale wnętrza. Wystawa była próbą rekonstrukcji nigdy niezrealizowanej wcześniej wystawy – bazującej na wskazówkach z notatek i prywatnej korespondencji fotografki, a jednocześnie uwspółcześniając jej dzieło za pomocą nowej technologii, zwłaszcza w przypadku nigdy niewywołanych odbitek.

MSN zorganizowało także pierwszą retrospektywną wystawę albańskiego malarza Ediego Hili. Na wystawie "Edi Hila. Malarz transformacji" (2018) zaprezentowano blisko 60 obrazów i rysunków artysty, pochodzących z różnych okresów jego twórczości, m.in. obraz "Sadzenie drzew" z 1972 roku, który stał się pretekstem do ukarania artysty przez komunistyczny reżim nakazem pracy w fabryce. Na ekspozycji można było oglądać również powstające od końca lat 90. serie obrazów przedstawiających m.in. katastrofy, obiekty architektury i przedmieścia miast. W latach 90. Hila starał się oddać w swoim malarstwie realia albańskiej transformacji po upadku reżimu Envera Hodży. Stworzył wówczas także serię "Komfort" będącą próbą namalowania nowej, niemożliwej do spełnienia, a obiecywanej społeczeństwu utopii konsumpcyjnej.

"Daniel Rycharski. Strachy" (2019) była przekrojową wystawą działalności artysty działającego w obrębie prowincji, kultury queer i wspólnoty wiary. Współpracując ze społecznością lokalną w rodzinnym Kurówku, stworzył propozycje artystycznego aktywizmu, poddając pod dyskusję problem tożsamości seksualnej oraz granice przynależenia do wspólnoty religijnej. Na wystawie można było oglądać instalacje Rycharskiego, m.in. tytułowe "Strachy" - w postaci wiszących, kolorowo pomalowanych krzyży przebranych w ludzkie ubrania. Konstrukcje nawiązują do motywu wiejskich strachów, chochołów i dziwnych postaci ustawianych na polach do odstraszania dzikich zwierząt, jednocześnie opowiadając o obecności ciał, które nie mieszczą się w wąsko zakrojonych ramach tożsamościowych.

Wystawa "Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku" (2019) została zorganizowana w 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej. Podzielona była na trzy części - "Guernica" i lata 30., wystawa "Arsenał" i lata 50. oraz sztuka współczesna i (post)faszyzm - pokazujące tradycję sztuki antyfaszystowskiej i antywojennej. Choć operowała materiałem historycznym, stawiała pytania odnoszące się do współczesności, szukając odpowiedzi o znaczenie i siłę tej tradycji w obecnych czasach. Na wystawie prezentowane były prace takich artystek i artystów jak, m.in. w latach 30.: Dora Maar, Leopold Lewicki, czy Adam Marczyński; w latach 50.: Alina Szapocznikow, Wojciech Fangor, Andrzej Wróblewski; współcześnie: Nikita Kadan, Goshka Macuga i Wilhelm Sasnal.

"Miriam Cahn: Ja, istota ludzka" (2020) była pierwszą w Polsce monograficzną wystawą szwajcarskiej artystki. W swoim malarstwie Cahn podejmuje tematy takie jak wojna i przemoc, seksualność, natura, relacje rodzinne oraz śmierć. Jej twórczość obejmuje także rysunek, performans, tekst i film, które łączy bezkompromisowy sprzeciw wobec wszelkich przejawów przemocy. Punktem wyjścia dla jej wypowiedzi artystycznej, było zawsze ciało, zarówno jako narzędzie pracy, jak i obiekt reprezentacji wizualnej. Na swoich płótnach próbuje przede wszystkim tłumaczyć emocje na język malarstwa.

Na wystawie "Tygrys w ogrodzie. Sztuka Marii Prymaczenko" (2024) zaprezentowano 89 obrazów artystki, które zostały podzielone tematycznie. Część poświęcona była stworzeniom towarzyszącym człowiekowi, często funkcjonującym jako alegorie. Następną było bestiarium czarnobylskie i prace przyległe, czyli kompozycje będące próbą zobrazowania metaforycznej bestii. Pojawiły się także obrazy celebrujące ludzkie zaangażowanie w pracę wspólnotową oraz zachwyt nad codziennością oraz prace nazywane przez kuratorów dedykacjami - kompozycje tworzone przez artystkę dla konkretnych grup społecznych, bohaterów i bohaterek życia codziennego, np. żołnierzy czy mleczarek.

Wystawa ukraińskiej artystki była ostatnią wystawą w Muzeum nad Wisłą, a tym samym ostatnią wystawą w tymczasowej siedzibie instytucji. W Pawilonie nad Wisłą ma powstać PAWILON TAŃCA I INNYCH SZTUK PERFORMATYWNYCH.

Obecnie w gmachu głównym Muzeum Sztuki Nowoczesnej na ul. Marszałkowskiej 103 do 5 października br. można oglądać "Wystawę niestałą. 4 x kolekcja".

Zuzanna Piwek (PAP)

zzp/ aszw/